Emigratie en fiscale woonplaats volgens Belastingdienst

Waar iemand woont is steeds vaker een onderwerp van gesprek met de belastingdienst. De belangen zijn groot en regelmatig adviseren wij belastingplichtigen bij dergelijke geschillen. Sinds de stijging van het box 2 en box 3 tarief (in combinatie met toekomstige erfbelasting) zijn er steeds meer belastingplichtigen die zich laten informeren over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een emigratie.

Vorig jaar ontstond er discussie over de fiscale woonplaats van Max Verstappen. Doordat hij in Monaco woont draagt hij niks bij aan de Nederlandse staatskas. Een volstrekt onbegrijpelijk standpunt waarbij het fiscale woonplaatsbegrip wordt miskent. Begin 2024 zwengelde Oxfam Novib de discussie nog eens dunnetjes aan, in haar rapport wordt gepleit voor extra belasting voor de super rijken. In navolging van deze pers-aandacht duikt ook de tweede kamer is deze materie, dit via moties en kamervragen.

Emigratie aangifte en onderzoek belastingdienst

Iemand die als buitenlands belastingplichtige aangifte doet en/of een emigratie aangifte (M Biljet) heeft ingediend kan op bijzondere aandacht van de belastingdienst rekenen

De inspecteur stelt al snel dat iemand in Nederland woont. Uit interne informatie van de Belastingdienst volgt ook de reden, de Belastingdienst kijkt enkel (met een loep) naar de feiten in Nederland en zoekt hier haar gelijk, zie informatie uit dit WOB verzoek (thans WOO verzoek) uit 2019. Dit WOB-verzoek is door ons kantoor ingediend.

Beoordeling woonplaats door Belastingdienst

De Belastingdienst kijkt bij de beoordeling waar iemand woont enkel naar de Nederlandse omstandigheden. Hiermee wordt een te beperkte en onjuiste uitleg gegeven aan de wet (artikel 4 AWR). De drempel voor de feiten beoordeling wordt daardoor beperkt uitgelegd. In een procedure bij de Rechtbank in 2020 wordt de inspecteur over zijn vingers getikt. De weergegeven omstandigheden zijn onvoldoende om te concluderen dat de belastingplichtige in Nederland zou wonen. De rechter oordeelt dat belastingplichtige in 2015 niet in Nederland woonde. De feiten zijn gelukkig belangrijker dan de formele spelregels.

Om een bericht van onze staatssecretaris d.d. 9 april 2024 wordt ingegaan op woonplaatsonderzoeken van de belastingdienst. Er zal de komende maanden een onderzoek plaatsvinden over de risico's en omvang van discussies over de fiscale woonplaats. Een woonplaatsonderzoek van de belastingdienst is vaak erg uitgebreid en soms met een tunnelvisie (zoeken naar info over Nederlandse binding en niet kijken naar buitenlandse activiteiten).

Woonplaats natuurlijke personen

Waar een mens woont is in de huidige tijd soms lastig te bepalen, de wettelijke basis is gelegen in artikel 4 lid 1 Algemene Wet inzake Rijksbelastingen (AWR). Waar iemand woont wordt na omstandigheden beoordeeld, dit is een uitgebreide en vage norm. Omstandigheden en feiten worden beoordeeld en te vaak subjectief gewogen. Het mag duidelijk zijn dat er veel jurisprudentie is over dit onderwerp. De belastingdienst kijkt in de basis naar de volgende zaken:

Waar heeft belastingplichtige een woning?
Waar woont het gezin?
Waar gaan de kinderen naar school?
Abonnementen en lidmaatschappen.
Bancaire zaken en beleggingen.

Woonplaatsonderzoeken door de belastingdienst gaan erg ver. De belastingdienst begint vaak met het uitvragen van de volgende informatie:

privé en zakelijke bankrekeningen (pintransacties)
creditcard afschriften
gebruik energie van de woning
kilometeradministratie van de zakelijke auto
agenda's
vliegtickets
berichten op sociale media (van belastingplichtige en zijn gezin)

De belastingdienst mag deze informatie niet zomaar opvragen, er moet een redelijk vermoeden bestaan over een fiscale woonplaats in Nederland, zie Hoge Raad d.d. 18 december 2015 ECLI:NL:HR:2015:3603, als hiervan sprake is mag een zogenaamde vragenbrief (informatiebeschikking) aan belastingplichtige worden gestuurd.

Nadat alle informatie is verstrekt zal er een uitgebreid onderzoek plaatsvinden naar de handel en wandel van een belastingplichtige in Nederland. Hierbij wordt er vaak onvoldoende gekeken naar de activiteiten van belastingplichtige in het buitenland (zoals pin gedrag, woning, lidmaatschappen, etc.). De feiten en het persoonlijke leven kan er soms anders uitzien dan de fiscale beoordeling door de belastingdienst.

Noot fiscaal jurist inzake emigratie en woonplaats onderzoek

Alles begint bij een goede voorbereiding. Het is van essentieel belang dat u zich voor uw emigratie goed gaat voorbereiden. Wat mag wel en wat mag niet en hoe wordt uw (fiscale) woonplaats beoordeeld na uw vertrek. Een aantal zaken moet u in Nederland niet meer verrichten, let hierbij met name op pingedrag, aanwezigheid in Nederland, werkzaamheden in Nederland, de verblijfplaats van uw gezin en het gebruik van uw eigen woning en auto in Nederland. Ook vliegbewegingen moeten hierbij worden meegenomen. Basis vragen zijn":

Waar bent u het meeste?
Waar besteedt u de meeste vrije tijd? Waar sport u en bent u lid van een vereniging?
Waar werkt u?
Waar bouwt u een leven op?
Met welk land heeft u een duurzame band?

Als u dan toch een vragenbrief ontvangt is het goed om te kijken of deze informatiebeschikking (kamerbrief onderzoek informatiebeschikking) in redelijkheid kan worden uitgereikt. U kunt de informatiebeschikking namelijk ook voorleggen aan de rechter. Een rechter moet een verzoek (uitvraag) van de belastingdienst altijd toetsen op evenredigheid en redelijkheid.

Het beoordelen van de fiscale woonplaats wordt in veel procedures aan de orde gesteld, een overzicht:

In een procedure bij het Gerechtshof Arnhem Leeuwarden d.d. 27 februari 2024 (ECLI:NL:GHARL:2024:1503) ging het om een DGA met een woonplaats in Zwitserland en Nederland. De DGA woonde tot eind 2009 in Nederland, tot en met eind 2011 hadden ze ook een gemeubileerde (leegstaande) woning in Nederland. Vanaf april 2010 is de woning in Zwitserland volledig verbouwd en gereed om in te wonen. Er wordt in 2011 een dividend uitgekeerd van 10 miljoen euro vanuit de BV van de DGA. Er wordt n.a.v. een boekenonderzoek een zogenaamd woonplaatsonderzoek ingesteld. Ook heeft er bij de DGA een fiod onderzoek plaatsgevonden. Conclusie DGA woont in Nederland (uitspraak gelijk aan uitspraak Rechtbank). Waarom woont de DGA in Nederland? a) huis in Nederland welke hem ter beschikking stond b) regelmatig verblijf in Nederland c) bankrekening in Nederland d) auto in Nederland e) bezoek huisarts, tandarts, opticien en ziekenhuis in Nederland (met zorgverzekering in Nederland) f) verbouwing woning in Zwitserland g) werkzaamheden in Nederland t.a.v. verkoop onroerende zaken. De uitspraak van het hof is opmerkelijk, volgens het hof is de verhuizing een soort glijdende schaal waarbij het centrum van het economisch en sociaal leven zich langzaam heeft verplaatst naar Zwitserland. Een strakke motivering ontbreekt. De zaak ligt bij de Hoge Raad.
In een procedure bij het Gerechtshof Amsterdam d.d. 23 januari 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:721) ging het om Henk die in Duitsland is ingeschreven en ook 62 dagen per jaar in Nederland verblijft. De inspecteur stelt dat Henk fiscaal inwoner in Nederland is. De rechtbanken het gerechtshof zijn het met de inspecteur eens. De redenen hiervoor zijn a) zoon woont in Nederland b) zakelijke activiteiten in Nederland c) duurzame banden met Nederland niet voldoende verbroken d) middelpunt persoonlijke levensbelangen in Nederland. Dit is een erg feitelijk uitspraak, er zijn namelijk ook voldoende redenen om te stellen dat Henk in Duitsland woont, hij heeft a) zich ingeschreven b) auto uitgevoerd c) boot in Nederland verkocht d) sociale verzekeringen in Duitsland aangevraagd e) ziektekostenverzekering in Duitsland f) artsen bezoek in Duitsland g) lidmaatschappen in Duitsland h) Duitse ID kaart etc. Het blijft echter een zeer feitelijk beoordeling door de rechter (conform Hoge Raad d.d. 12 april 2013 ECLI:NL:HR:2013:BZ6824), hierbij wordt sterk gekeken naar de persoonlijke en duurzame band van iemand (zie Gerechtshof Amsterdam d.d. 9 oktober 2018 ECLI:NL:GHAMS:2018:3917) en indien iemand vrijwel maandelijks in zijn eigen woning verblijft, kan er discussie ontstaan. De casus voor Henk wordt ook wat onduidelijker door zijn vakantiewoning in Spanje (waar hij ook verbleef). De discussie draait om de persoonlijke banden van duurzame aard, zijn deze in Nederland of Duitsland? De rechter naar de feiten in het licht van artikel 4 AWR en artikel 3, 12 en 16 van het Belastingverdrag tussen Nederland en Duitsland uit 1959. De vraag blijft dan ook altijd hoe een rechter de zaken in onderling verband gaat wegen, dus welk feit weegt zwaarder (zie Hoge Raad d.d. 21 januari 2011 ECLI:NL:HR:2011:BP1466), hierbij is er niet een feit dat de doorslag geeft.
In een arrest van de Hoge Raad (2019) en nog meer in de conclusie van de AG worden hier richtlijnen voor gegeven. Het hebben van een woning is van essentieel belang. In de hiervoor genoemde procedure bij de rechtbank had belastingplichtige geen woning, maar stond hem wel een (ouderlijke) woning ter beschikking, aldus de inspecteur.
In een uitspraak van het Hof Amsterdam d.d. 23 januari 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:721) wordt de complexiteit van de fiscale woonplaatsbepaling binnen de Nederlandse belastingwetgeving onderstreept. Deze casus, waarbij een belastingplichtige, hierna te noemen X, zowel in Nederland als in Duitsland substantiële banden had, illustreert de nuances van de fiscale woonplaatsbepaling en de consequenties daarvan voor de belastingplicht.
X, met de Nederlandse nationaliteit, stond gedurende de jaren 2015 en 2016 grotendeels ingeschreven in Duitsland, maar behield het recht om tot 62 dagen per jaar in zijn verhuurde Nederlandse woningen te verblijven. Ondanks zijn inschrijving in Duitsland, bleef X economische activiteiten in Nederland verrichten en had hij familiebanden in Nederland. De inspecteur stelde dat X fiscaal inwoner van Nederland bleef, wat door zowel de rechtbank als het Hof Amsterdam werd bevestigd. De kern van deze bevestiging lag in de duurzame banden van persoonlijke aard die X met Nederland behield.
Hoge Raad 13 april 2013 (ECLI:NL:HR:2013:BZ6824) : duurzame band met hoeft niet sterker te zijn dan de band met enig ander land, zodat voor een woonplaats in Nederland niet noodzakelijk is dat het middelpunt van iemands maatschappelijk leven zich in Nederland zou bevinden.
Henk heeft een zoon (geboren 2010), samen met zijn in Thailand wonende vrouw, ze zijn niet getrouwd. De zoon heeft de Nederlandse en Thaise nationaliteit en bij zijn moeder in Thailand. In 2012 heeft Henk zijn appartement - tegen schulderkenning - verkocht aan zijn zoon en ook diverse bankrekeningen op zijn naam gezet (geschonken?). In 2016 was Henk 226 dagen in Nederland en 140 dagen in Thailand. Bij zijn verblijf in Nederland woont het in het appartement van zijn zoon. Henk is van mening dat hij in Thailand woont en buitenlands belastingplichtig in Nederland is. De inspecteur is van mening dat Henk in Nederland woont en dus ook belasting moet betalen over het vermogen van zijn zoon (50%) omdat hij het ouderlijk bezag heeft uitgeoefend. De rechtbank is het (deels) met Henk eens. Het Gerechtshof Den Haag is het op 27 juni 2023 (ECLI:NL:GHDHA:2023:1296) niet met Henk eens. Voor de woonplaats moet worden gekeken naar het belastingverdrag tussen Nederland en Thailand en voor de definitie van het ouderlijk bezag is het Thaise recht van belang. Het Thaise recht stelt dat beide ouders het ouderlijk gezag uitoefenen over hun kind. Het box 3 vermogen van de zoon moet niet voor 100% maar slechts voor 50% worden meegenomen (artikel 2.15 lid 4 Wet IB 2001
Een butler werkt sinds 2017 voor een sjeik in Dubai (contract voor 4 jaar), hiervoor reist hij de hele wereld over. Tot 1 juni 2017 heeft de butler een woning in Nederland. Zijn loon wordt gestort op een Nederlandse bankrekening. Volgens de butler woont hij vanaf juli 2017 in het buitenland. De sjeik is nooit langer dan 60 dagen in een land omdat hij geen fiscaal inwoner wil zijn buiten Dubai. De butler reist mee naar Engeland, Dubai en verblijft ook regelmatig op de immense boot van de sjeik. Volgens de rechter en de inspecteur woont de Butler in Nederland (terwijl hij hier zelden is). Deze procedure maakt duidelijk dat er via feiten moet worden aangetoond waar iemand woont. Rechtbank Noord Nederland 2 november 2021 ECLI:NL:RBNNE:2021:4648
Hoge Raad 13 april 2013 (ECLI:NL:HR:2013:BZ6824) : duurzame band met hoeft niet sterker te zijn dan de band met enig ander land, zodat voor een woonplaats in Nederland niet noodzakelijk is dat het middelpunt van iemands maatschappelijk leven zich in Nederland zou bevinden
Hoge Raad 12 mei 2006 (ECLI:NL:HR:2006:AR5759): voor woonplaats ook kijken naar recht in buitenlandse staat, hierbij mee wegen of de persoon in het buitenland aangifte heeft gedaan. Een persoon wordt alleen als ingezetene van Thailand beschouwd als hij in Thailand verblijft voor een totale periode van niet minder dan 180 dagen in een kalenderjaar. Voor de periode in Thailand wordt gekeken naar de inreis- en vertrekstempel in het paspoort. Omdat Henk geen inwoner is van Thailand kom je niet toe aan de tiebreakbepaling.
Gerechtshof Den Haag 8 december 2020 (ECLI:NL:GHDHA:2020:2762) en Hoge Raad d.d. 28 januari 2022 (ECLI:NL:HR:2022:84) deze procedure gaat over dezelfde casus edoch over de periode 2011 tot en met 2015.
Gerechtshof 's Hertogenbosch d.d. 22 april 2021 (ECLI:NL:GHSHE:2021:1272) en Hoge Raad 18 augustus 2023 (ECLI:NL:HR:2023:1101)

Als u echt wilt emigreren, denk dan aan het volgende:

Laat voor uw vertrek een woonplaatsadvies opstellen door een fiscaal jurist (wat mag wel en wat mag niet).
Doe een emigratie-aangifte (M-aangifte).
Zorg voor uitschrijving uit Nederland.
Knip eenvoudige bindingen met Nederland door (ziektekosten, auto, verzekeringen, lidmaatschappen, etc.).
Stop uw telefoonabonnement in Nederland.
Aanhouden van een woning (die niet extern wordt verhuurd) heeft niet direct de voorkeur (let op gebruik van de woning dat is te herleiden door gebruik gas / water / elektra / telefoon / tv / internet).
Let op gebruik van creditcards / pinbetalingen, etc.
Sociale media kan een tijdlijn weergeven.
Hou gedurende de eerste jaren een duidelijke agenda bij (waar was u, wat deed u, etc.).
Overweeg om (ook) een buitenlandse nationaliteit aan te nemen (besparen erfbelasting).
Breng uw beleggingen (bank) buiten Nederland.