Vragen van de belastingdienst over fiscale woonplaats

Wij merken dat de belastingdienst de laatste maanden meer vragenbrieven heeft verstuurd over de fiscale woonplaats van belastingplichtigen. Met name verhuizingen naar Spanje, Italië, Malta, Dubai, Cyprus en Monaco lijken in beeld te komen bij de inspecteur. De trend om meer woonplaatsonderzoeken uit te voeren lijkt te worden aangestuurd uit Den Haag, in een kamerbrief (7 april 2025) wordt hierover reeds de eerste melding gemaakt. Binnen de belastingdienst wordt kritisch gekeken naar de daadwerkelijke emigratie en woonplaats van belastingplichtigen, in een evaluatie uit 2024 wordt inzicht gegeven in dit project. Uit interne instructies van de belastingdienst wordt duidelijk hoe een dergelijk onderzoek verloopt en waar de aandachtspunten liggen. In de beslisnota uit maart 2025 wordt een overzicht gegeven. Via een door ons ingediend Woo verzoek krijgt u ook een fiscale kijk in de keuken van de belastingdienst.

Noodzaak om fiscaal jurist in te schakelen bij woonplaats onderzoek

De belastingdienst vraagt veel informatie. Niet elke vraag hoeft te worden beantwoord (bijvoorbeeld omdat deze fiscaal niet relevant is). Schakel altijd een fiscaal jurist die ervaring heeft bij dergelijke onderzoeken. Wij helpen u graag en beschikken over meer dan voldoende ervaring. Dit zijn vaak arbeidsintensieve processen veel overleg met de klant vereist. Het geniet de voorkeur dat klanten met een emigratie voornemen zich voordien bij ons melden, dit om af te stemmen wat er wel en niet mag !

Fiscale woonplaats volgens Belastingdienst

De fiscale woonplaats wordt beoordeeld op grond van artikel 4 AWR, dit is een algemeen artikel met een open norm. Feitelijk zou er moeten worden gekeken naar de situatie van een persoon in Nederland en in het buitenland. Onze ervaring leert dat de inspecteur met name kijkt naar de feiten en omstandigheden in Nederland (dit volgt ook uit de interne Woo informatie). We zien hierbij dat er soms met een vooringenomen blik (en tunnelvisie) naar een feitencomplex wordt gekeken en de vragen met name zien op de situatie in Nederland. Het is aan belastingplichtige (of diens adviseur) om ook (of zoveel mogelijk) informatie over het buitenland te geven.

Waar iemand woont is vaak een discussie met de Belastingdienst. De belangen zijn groot en regelmatig adviseren wij belastingplichtigen bij dergelijke geschillen. Hoe bepaalt de Belastingdienst eigenlijk waar u woont? Is dit redelijk? In dit artikel een overzicht. Er is ook interne informatie van de Belastingdienst bekend zodat we weten hoe er intern wordt beoordeeld. Een opmerkelijke uitspraak (zie hierna) ging over een profvoetballer met een woning in Nederland en Duitsland (Rechtbank Den Haag d.d. 20 maart 2025 ECLI:NL:RBDHA:2025:6307), er waren banden met beide landen waarbij de banden met Duitsland groter waren. Deze open norm is volgens AG Koopman (ECIL:NL:PHR:2025:500) ook de juiste route.

De belastingdienst kijkt bij de beoordeling waar iemand woont enkel naar de Nederlandse omstandigheden. Hiermee wordt een te beperkte en onjuiste uitleg gegeven aan de wet (artikel 4 AWR). De discussie bij een DGA hangt ook vaak direct samen met de fiscale vestigingsplaats van zijn bedrijf of bedrijven. Ook dit is een feitelijke discussie. Recent was hier nog een uitspraak van Hof Arnhem-Leeuwarden 11 maart 2025, ECLI:NL:GHARL:2025:1432 over de vestigingsplaats van een vennootschap die was verplaatst naar Malta. Het Hof was van mening dat de vennootschap niet in Nederland was gevestigd, de kernbeslissingen werden vanuit het VK genomen (de woonplaats van de aandeelhouder).

Woonplaats natuurlijke personen

Waar een mens woont is in de huidige tijd soms lastig te bepalen. Het gaat volgens de wet om de feiten en omstandigheden. De Belastingdienst kijkt dan naar:

Waar woont uw gezin?
Waar woont uw partner?
Bent u verzekerd in Nederland?
Heeft u een woonadres in Nederland?
U doet belangrijke dingen in Nederland (huisarts, ziekenhuis bezoek, lid verenigingen, opleidingen, sporten, etc.)

Onderzoek Belastingdienst naar woonplaats (woonplaatsonderzoek)

De Belastingdienst stelt soms een diepgaand onderzoek in om te bepalen waar een belastingplichtige woont. Een dergelijk onderzoek kijkt strikt naar de feiten en omstandigheden. De Inspecteur moet bewijzen dat een persoon in Nederland woont. De Belastingdienst kijkt dan op grond van nationale wetgeving of u in Nederland woont. Belangrijk bij een woonplaatsonderzoek is of u duurzame banden met Nederland heeft. Volgens de interne stukken van de Belastingdienst is het hierbij blijkbaar minder van belang of het middelpunt van uw maatschappelijk leven zich in Nederland bevindt. De belangrijkste overwegingen zijn:

Heeft u sociale en beroepsmatige bindingen met Nederland?
Beschikt u over een huis (duurzaam)?
Waar verblijft uw gezin (partner) of u regulier?
Heeft u financiële banden met Nederland (beleggingen, bedrijven, etc.)?
Wat volgt uit uw pingedrag / bestedingen in Nederland?

Tevens spelen de volgende facetten bij het bepalen van de fiscale woonplaats

Persoonlijke banden: De aanwezigheid van familie in Nederland weegt zwaar mee in de beoordeling van de fiscale woonplaats. Het behouden van nauwe persoonlijke relaties in Nederland kan duiden op een duurzame band van persoonlijke aard met Nederland.
Economische activiteiten: Het blijven verrichten van economische activiteiten in Nederland, zoals het verhuren van onroerend goed, speelt een significante rol in de bepaling van de fiscale woonplaats.
Verblijfsduur: De daadwerkelijke verblijfsduur in Nederland versus het buitenland is een belangrijke factor. Regelmatig verblijf in Nederland, zelfs voor korte perioden, kan wijzen op het behoud van duurzame banden met Nederland.
Woningbezit en gebruik eigen woning in Nederland: Het aanhouden en gebruiken van een woning in Nederland, zelfs als deze tijdelijk wordt verhuurd, kan indicatief zijn voor een fiscale woonplaats in Nederland.
Inschrijving en administratieve handelingen: Hoewel inschrijving in het buitenland een indicatie kan zijn van verplaatsing van de woonplaats, is het niet doorslaggevend. Administratieve handelingen, zoals het openen van een bankrekening of inschrijving in het buitenland, moeten in samenhang met andere factoren worden bekeken.
Intentie en toekomstplannen: De intentie van de belastingplichtige, zoals blijkt uit contracten voor tijdelijke verhuur en toekomstplannen om terug te keren naar Nederland, zijn relevant voor de beoordeling van de fiscale woonplaats.

Er zit geen vast patroon in de onderzoeken van de Belastingdienst naar uw woonplaats. Het is ook niet duidelijk welke zaken het zwaarst wegen, vaak is het een combinatie van factoren. De verblijfplaats van uw gezin of partner is meestal wel van belang. Aan de materiële omstandigheden (hiervoor onder 1 - 5) moet meer waarde worden gehecht dan aan de formele (inschrijving basisadministratie gemeente, uw nationaliteit, etc.).

Rechters over fiscale woonplaats van een belastingplichtige

De laatste jaren wordt er steeds meer geprocedeerd over de fiscale woonplaats van een belastingplichtige. We zien nog wisselen uitspraken, maar er is wel een trend waar te nemen.

Werken voor werkgever in Brunei

Piet is Nederlander en werkt voor Cypriotische werkgever in Brunei (periode 2008-2011). Piet is van mening dat hij in 2009 in Brunei woont. Via een derdenonderzoek komt de belastingdienst Piet op het spoor, in 2011 volgt een navorderingsaanslag inkomstenbelasting (met vergrijpboete). De Rechtbank Zeeland West Brabant d.d. 11 september 2023 (ECLI:NL:RBZWB:2023:6396) en het Gerechtshof 's Hertogenbosch d.d. 26 februari 2025 (ECLI:NL:GHSHE:2025:544) . De aanslag blijft in stand (dus woonplaats Nederland) en de vergrijpboete wordt vernietigd. Ook is geen sprake van resultaat uit overige werkzaamheden en/of winst uit onderneming.

Fiscale woonplaats van een directeur

Henk werkt sinds 2012 voor een internationaal bedrijf en woont in Monaco. Het hoofdkantoor wordt in 2016 verplaatst naar Nederland. Henk is van mening dat hij sinds april 2016 in Nederland woont (en dus niet eerder). Volgens de Rechtbank Zeeland West Brabant d.d. 21 april 2022 (ECLI:NL:RBZWB:2022:2156) woonde Henk in 2016 niet in Nederland. Het Gerechtshof 's Hertogenbosch kwam op 10 juli 2024 (ECLI:NL:GHSHE:2024:2230) tot een ander oordeel, Henk woonde in geheel 2016 in Nederland omdat hij ook voor de verhuizing naar Nederland een duurzame band van persoonlijke aard met Nederland zou hebben. De advocaat Generaal (Parket Hoge Raad) geeft op 25 april 2025 een uitgebreide toelichting op het woonplaatsbegrip en het open karakter van artikel 4 AWR (ECLI:NL:PHR:2025:500) . Bij discussie over de woonplaats en een mogelijke woonplaats in 2 landen moet de tiebreaker regel uitleg geven. Er wordt in deze casus met name gekeken naar de duurzame band met Nederland (Zie ook Hoge Raad 9 juni 2023 ECLI:NL:HR:2023:873). Al met al zal de fiscale woonplaats discussie altijd een feitelijke beoordeling zijn, deskundig advies (en hierna handelen en leven) is essentieel.

Fiscale woonplaats voetballer

De Rechtbank Den Haag doet op 20 maart 2025 (ECLI:NL:RBDHA:2025:6307) uitspraak over de woonplaats van een voetballer. De Rechtbank is van mening dat een voetballer (met familie in Nederland) in Duitsland woont en niet (zoals de inspecteur stelt) in Nederland. De voetballer heeft een woning in Nederland en in Duitsland, Henk (fictieve naam) stond nog ingeschreven bij de gemeente in Nederland. Henk is profvoetballer (salaris € 1,5 mln per jaar) en speelt na de zomer (vanaf augustus 2018) voor een Duitse voetbalclub. In 2022 maakt hij een transfer naar een andere Duitse voetbalclub. De vraag is waar Henk in 2018 tot en met 2020 woont. Volgens de inspecteur woont Henk in Nederland. Henk maakt volgens de rechtbank voor 2018 aannemelijk dat hij in Duitsland woont en voor de jaren erna is sprake van "doet blijken". Henk verbleef namelijk vanaf dat moment met zijn vriendin in een huurwoning in Duitsland en de afstand tot de huurwoning in Nederland was veel te groot. Duitsland ziet Henk ook als inwoner van Duitsland. De huurovereenkomst voor de woning in Nederland is afgesloten voordat Henk het contract in Duitsland sloot. Henk moet wel over zijn box 3 vermogen in Nederland belasting betalen (maar dat is gebruikelijk).

Duurzame band met Bulgarije maar woonplaats in Nederland

In een uitspraak van de Rechtbank Gelderland op 16 juli 2024 (ECLI:NL:RBGEL:2024:4520) stond de vraag centraal of de erflater (geboren in 1960) in 2014 en 2015 in Nederland woonachtig was. De rechtbank concludeerde dat dit het geval was, ondanks dat de erflater ook banden had met Bulgarije. De vraag is of erflater een duurzame band met Nederland heeft (zie ook Hoge Raad d.d. 12 april 2013 ECLI:NL:HR:2013:BZ6824). De wetgever heeft geen bijzondere betekenis willen toekennen aan bepaalde (categorieën) omstandigheden, zoals bijvoorbeeld iemands sociale of economische binding met een land (zie ook Hoge Raad d.d. 21 januari 2011 ECLI:NL:HR:2011:BP1416). Uit het beleid van de belastingdienst volgt dat er wordt gekeken naar; het duurzame tehuis, verblijfplaats gezin en belastingplichtige, sociale banden, bedrijfsmatige binding, financiële belangen, bestedingspatroon, intenties, inschrijving basisadministratie en nationaliteit.

Woning in Nederland en emigratie naar Duitsland

In een uitspraak van het Hof Amsterdam d.d. 23 januari 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:721) wordt de complexiteit van de fiscale woonplaatsbepaling binnen de Nederlandse belastingwetgeving onderstreept. Deze casus, waarbij een belastingplichtige, hierna te noemen X, zowel in Nederland als in Duitsland substantiële banden had, illustreert de nuances van de fiscale woonplaatsbepaling en de consequenties daarvan voor de belastingplicht. X, met de Nederlandse nationaliteit, stond gedurende de jaren 2015 en 2016 grotendeels ingeschreven in Duitsland, maar behield het recht om tot 62 dagen per jaar in zijn verhuurde Nederlandse woningen te verblijven. Ondanks zijn inschrijving in Duitsland, bleef X economische activiteiten in Nederland verrichten en had hij familiebanden in Nederland. De inspecteur stelde dat X fiscaal inwoner van Nederland bleef, wat door zowel de rechtbank als het Hof Amsterdam werd bevestigd. De kern van deze bevestiging lag in de duurzame banden van persoonlijke aard die X met Nederland behield.

Wonen in Thailand of in Nederland

Henk heeft een zoon (geboren 2010), samen met zijn in Thailand wonende vrouw, ze zijn niet getrouwd. De zoon heeft de Nederlandse en Thaise nationaliteit en bij zijn moeder in Thailand. In 2012 heeft Henk zijn appartement - tegen schulderkenning - verkocht aan zijn zoon en ook diverse bankrekeningen op zijn naam gezet (geschonken?). In 2016 was Henk 226 dagen in Nederland en 140 dagen in Thailand. Bij zijn verblijf in Nederland woont het in het appartement van zijn zoon. Henk is van mening dat hij in Thailand woont en buitenlands belastingplichtig in Nederland is. De inspecteur is van mening dat Henk in Nederland woont en dus ook belasting moet betalen over het vermogen van zijn zoon (50%) omdat hij het ouderlijk bezag heeft uitgeoefend. De rechtbank is het (deels) met Henk eens. Het Gerechtshof Den Haag is het op 27 juni 2023 (ECLI:NL:GHDHA:2023:1296) niet met Henk eens. Voor de woonplaats moet worden gekeken naar het belastingverdrag tussen Nederland en Thailand en voor de definitie van het ouderlijk bezag is het Thaise recht van belang. Het Thaise recht stelt dat beide ouders het ouderlijk gezag uitoefenen over hun kind. Het box 3 vermogen van de zoon moet niet voor 100% maar slechts voor 50% worden meegenomen (artikel 2.15 lid 4 Wet IB 2001)

Fiscale woonplaats van een butler

Een butler werkt sinds 2017 voor een sjeik in Dubai (contract voor 4 jaar), hiervoor reist hij de hele wereld over. Tot 1 juni 2017 heeft de butler een woning in Nederland. Zijn loon wordt gestort op een Nederlandse bankrekening. Volgens de butler woont hij vanaf juli 2017 in het buitenland. De sjeik is nooit langer dan 60 dagen in een land omdat hij geen fiscaal inwoner wil zijn buiten Dubai. De butler reist mee naar Engeland, Dubai en verblijft ook regelmatig op de immense boot van de sjeik. Volgens de rechter en de inspecteur woont de Butler in Nederland (terwijl hij hier zelden is). Deze procedure maakt duidelijk dat er via feiten moet worden aangetoond waar iemand woont. Rechtbank Noord Nederland 2 november 2021 ECLI:NL:RBNNE:2021:4648

Fiscale woonplaats van DGA in marokko

De heer X heeft de Nederlandse nationaliteit en heeft in Nederland aangifte gedaan als binnenlands belastingplichtige. X ontvangt inkomen uit diverse Nederlandse BV's en is daarnaast DGA van een aantal Nederlandse rechtspersonen. X brengt een deel van het jaar door in Marokko waarbij hij ook een woning en sociaal leven heeft. In zijn aangifte inkomstenbelasting geeft X niet zijn wereldinkomen aan maar enkel zijn binnenlands inkomen. X is van mening dat hij in Marokko woont. De rechter en de inspecteur denken hier anders over omdat X niet slaagt in zijn bewijslast omtrent zijn woonplaats in Marokko. X maakt niet aannemelijk dat hij in 2015 (ook) fiscaal inwoner is van Marokko; hij maakt niet aannemelijk dat is voldaan aan één van de drie daarvoor geldende criteria, te weten:

het beschikken in Marokko over een permanente verblijfsplaats (‘The place of permanent home’), of
het aldaar hebben liggen van het middelpunt van (de sociale en) economische belangen (‘The centre of economic interest’), of
het in een periode van 365 dagen aldaar meer dan 183 dagen verblijven.

Rechtbank Den Haag d.d. 15 december 2021 ECLI:NL:RBDHA:2021:14719 is van mening dat de DGA in Nederland woont. Het blijkt toch lastig om de wetgeving en feiten goed te lezen. Het Gerechtshof Den Haag is namelijk op 14 maart 2023 ECLI:NL:GHDHA:2023:556 van mening dat X in Marokko woont.

Fiscale woonplaats van een CFO

Henk is sinds 2012 statutair bestuurder van een concern, ongeveer 20% van zijn tijd. Henk wordt via zijn eigen holding ingehuurd via een management vergoeding (overeenkomst van opdracht). Daarnaast was Henk - voor 80% - ook nog in dienstbetrekking bij een dochteronderneming, als CFO. Henk ontving een salaris en daarnaast nog een bonus via aandelen (zogenaamde Restricted Stock Units). In 2014 wordt het hoofdkantoor van het concern naar Nederland verplaatst. Henk verhuist in april 2016 naar Nederland. De vraag is of Henk over geheel 2016 in Nederland belastingplichtig is. De inspecteur was zelfs van mening dat Henk al sinds 2012 in Nederland belastingplichtig is. De redenen hiervoor zijn:

Henk heeft een duurzame band met Nederland;
Henk heeft de Nederlandse nationaliteit
Er stond Henk een huis ter beschikking in Nederland (woning van zijn echtgenote);
Henk heeft een auto (met verzekering) in Nederland (gekocht in april 2016).
De kinderen van Henk (uit een eerder huwelijk) wonen in Nederland.

De Rechtbank oordeelt in 2022 dat Henk voor 2016 niet in Nederland heeft gewoond. Volgens de rechter woont Henk vanaf april 2016 in Nederland (en dus ook niet vanaf 1 januari 2016). De argumenten van de inspecteur overtuigen de Rechter hierbij niet. De rechter kijkt in deze casus naar de materiële werkelijkheid. De belastingdienst mag niet enkel kijken naar de formele kant (waar is iemand inschreven, waar ligt de woning, etc.). Steeds vaker zien wij dat rechters kijken naar de feiten en omstandigheden. Dat in dit geval de CFO in Monaco woonde doet natuurlijk niet ter zake, hoewel dit kennelijk wel de mening van de Belastingdienst kleurt. In beroep bij het Gerechtshof 's Hertogenbosch d.d. 10 juli 2024 ging het alsnog mis (ECLI:NL:GHSHEL2024:2230). De zaak ligt nu bij de Hoge Raad, zie hier voor de eerste beoordeling door de Advocaat Generaal, de heer Koopman. De kerndiscussie is in deze zaak ontstaan door een woning in Nederland die niet wordt verhuurd (staat deze woning ter beschikking?), af en toe verblijf in Nederland en de Nederlandse nationaliteit. De AG concludeert dat het Hof zijn werk goed heeft gedaan (artikel 81 RO).

Diverse uitspraken met signalen over de fiscale woonplaats

De volgende uitspraken zijn hierbij van belang:

Hoge Raad 13 april 2013 (ECLI:NL:HR:2013:BZ6824) : duurzame band met hoeft niet sterker te zijn dan de band met enig ander land, zodat voor een woonplaats in Nederland niet noodzakelijk is dat het middelpunt van iemands maatschappelijk leven zich in Nederland zou bevinden.
Hoge Raad 12 mei 2006 (ECLI:NL:HR:2006:AR5759): voor woonplaats ook kijken naar recht in buitenlandse staat, hierbij mee wegen of de persoon in het buitenland aangifte heeft gedaan. Een persoon wordt alleen als ingezetene van Thailand beschouwd als hij in Thailand verblijft voor een totale periode van niet minder dan 180 dagen in een kalenderjaar. Voor de periode in Thailand wordt gekeken naar de inreis- en vertrekstempel in het paspoort. Omdat Henk geen inwoner is van Thailand kom je niet toe aan de tiebreakbepaling.
Gerechtshof Den Haag 8 december 2020 (ECLI:NL:GHDHA:2020:2762) en Hoge Raad d.d. 28 januari 2022 (ECLI:NL:HR:2022:84) deze procedure gaat over dezelfde casus edoch over de periode 2011 tot en met 2015.
Belastingplichtige heeft geen woning in Nederland en woont formeel op Guernsey. In een procedure bij het Gerechtshof Arnhem Leeuwarden (ECLI:N::GHARL:2019:4321) moest worden vastgesteld waar Henk zijn fiscale woonplaats had. Beide rechters vinden dat belastingplichtige in Nederland woont. Wat ging er mis? Veel consumptieve uitgaven in Nederland, verzekeringen en mobiel abonnement in Nederland

Noot fiscaal jurist inzake fiscale woonplaats discussie

Uit de recente conclusie van de AG wordt duidelijk dat de woonplaats naar de omstandigheden moet worden beoordeeld, is al heel lang zo. Wij zien dat de klacht dat een open norm onvoldoende rechtszekerheid biedt. En het is natuurlijk waar dat open normen als nadeel hebben dat zij in de toepassing minder voorspelbaar zijn dan ‘hard and fast rules’ en in zoverre voor rechtsonzekerheid zorgen is dan een gevolg. De onvoorspelbaarheid is een nadeel en het wegen van alle feiten een voordeel. Als de inspecteur echter met name kijkt naar de Nederlandse omstandigheden zal de conclusie vaker onjuist zijn. In diverse uitspraken zien we dat de open norm ook de basis is.

Als de belastingdienst u vragen gaat stellen over de fiscale woonplaats is het noodzakelijk om een specialist in te schakelen. Uitgebreid overleg, een goede analyse en strategie zijn noodzakelijk. Vaak worden de vragen door een belastingplichtige beantwoord omdat men denk dat er geen vuiltje aan de fiscale lucht is, de belastingdienst komt echter vaak met vervolgvragen en dan wordt pas duidelijk dat er wellicht tot een fiscaal probleem is. Daarbij zien wij dat er steeds vaker de conclusie wordt getrokken dat een persoon in Nederland woont, soms zelfs op enkele (onlogische) aanknopingspunten, zoals familie in Nederland, Nederlands paspoort of regelmatig verblijf in Nederland.