Fiscale woonplaats en erfbelasting
Wie Nederland verlaat, blijft nog tien jaar fictief geacht in Nederland te wonen voor de erfbelasting. Dit betekent dat, ongeacht de feitelijke overlijdensplaats, het wereldwijde vermogen in de Nederlandse heffing wordt betrokken wanneer iemand binnen die termijn overlijdt. Maar wat als iemand langer dan tien jaar geleden is geëmigreerd en toch een sterke band met Nederland behoudt of later hernieuwt? De vraag naar de fiscale woonplaats is dan cruciaal.
Wanneer is sprake van een duurzame band met Nederland?
In een procedure bij het Gerechtshof Amsterdam (Gerechtshof Amsterdam d.d. 8 juli 2025 ECLI:NL:GHAMS:2025:2356) speelde er een discussie over de fiscale woonplaats en het woonbegrip. Het geschil draaide om de vraag of de broer van X op het moment van zijn overlijden in 2019 in Nederland woonde of in het Verenigd Koninkrijk. De uitkomst bepaalde of de aanslag erfbelasting terecht was opgelegd.
Woonplaatsbegrip in de Successiewet
De Successiewet 1956 sluit voor het begrip ‘wonen’ aan bij de fiscale woonplaats in de inkomstenbelasting (zie ook discussie over artikel 4 AWR van Advocaat Generaal d.d. 25 april 2025 ECLI:N:PHR:2025:500). Het gaat niet alleen om formele criteria, zoals inschrijving in de Basisregistratie Personen, maar om het geheel van feiten en omstandigheden. De Hoge Raad heeft meermaals benadrukt dat doorslaggevend is of er sprake is van een duurzame band van persoonlijke aard met Nederland.
Bij de beoordeling spelen factoren als:
- de duur van het verblijf in Nederland;
- de aanwezigheid van een woning of verblijfplaats;
- de familie- en sociale banden;
- nationaliteit en taal;
- en vooral de intentie van betrokkene ten aanzien van zijn verblijf.
Terugkeer naar Nederland wegens ziekte en fiscale woonplaats
De broer van X was in 1975 naar het Verenigd Koninkrijk geëmigreerd. Ruim buiten de tienjaarstermijn zou hij daarmee in beginsel aan de Nederlandse erfbelasting zijn ontsnapt. De feiten lagen echter genuanceerder.
In 2014 verbleef de broer tijdelijk in Nederland vanwege een ernstige ziekte (MS). De gespecialiseerde zorg die hij nodig had, bleek in het VK niet beschikbaar. Hoewel hij in datzelfde jaar terugkeerde, ging zijn gezondheid snel achteruit. In 2015 besloot hij opnieuw naar Nederland te komen, ditmaal voor een blijvende medische behandeling. Hij verbleef vervolgens onafgebroken in een Nederlandse zorginstelling tot aan zijn overlijden in 2019.
Zijn zus X stelde dat haar broer nog steeds in het VK woonde en dat Nederland dus geen heffingsrecht had. Zowel de Rechtbank Noord-Holland als het Gerechtshof Amsterdam dachten daar anders over.
Procedure over fiscale woonplaats voor de erfbelasting
Het hof bevestigde dat de broer van X ten tijde van zijn overlijden in Nederland woonde. Daarbij werden verschillende omstandigheden meegewogen:
- de onafgebroken periode van bijna vier jaar en drie maanden verblijf in een Nederlandse zorginstelling;
- het feit dat hij de Nederlandse nationaliteit had en de taal sprak;
- de aanwezigheid van familie in Nederland;
- en vooral: de intentie om in Nederland te verblijven zolang de medische behandeling dat vereiste.
Volgens het hof was duidelijk dat de broer zijn leven in Nederland had ingericht en feitelijk niet meer terug kon keren naar zijn woning in het VK. Daarmee bestond er op het moment van overlijden een duurzame band van persoonlijke aard met Nederland. De aanslag erfbelasting was terecht opgelegd.
Noot fiscaal jurist inzake fiscale woonplaats voor successie of erfbelasting
De uitspraak laat zien dat het woonplaatsbegrip in de erfbelasting niet louter formeel is. Ook iemand die decennia geleden is geëmigreerd en dus de tienjaarstermijn ruimschoots is gepasseerd, kan opnieuw inwoner van Nederland worden. Doorslaggevend is hoe het leven feitelijk is ingericht en welke intentie daaruit blijkt.
Voor de fiscale praktijk betekent dit dat cliënten die langdurig in het buitenland wonen, alert moeten zijn wanneer zij weer voor langere tijd in Nederland verblijven, bijvoorbeeld wegens gezondheidsredenen. Ook een verblijf in een zorginstelling kan voldoende zijn om opnieuw een duurzame band met Nederland aan te nemen.
Praktische lessen
- Let op de intentie én de feiten – het gaat niet alleen om inschrijving of formele woonplaats, maar om het totaalbeeld.
- Medische redenen kunnen doorslaggevend zijn – een terugkeer voor zorg kan leiden tot hernieuwde fiscale woonplaats.
- Familie- en sociale banden spelen mee – hoe sterker de binding met Nederland, hoe eerder een duurzame band wordt aangenomen.
- Documenteer keuzes en omstandigheden – voor estate planning is het raadzaam intenties vast te leggen om discussie met de fiscus te voorkomen.
De zaak van de broer van X benadrukt dat het verlaten van Nederland niet altijd betekent dat de erfbelasting definitief buiten beeld is. Een duurzame band van persoonlijke aard kan ook na tientallen jaren opnieuw ontstaan, met verstrekkende fiscale gevolgen. Voor estate planners, notarissen en fiscaal juristen is het daarom van belang cliënten te wijzen op de risico’s bij terugkeer naar Nederland, zeker bij langdurige medische behandelingen of blijvende vestiging in een zorginstelling.
Noot bij terugkerende emigranten
De casus van de broer van X laat zien dat ook na het verstrijken van de tienjaarstermijn opnieuw een fiscale woonplaats in Nederland kan ontstaan. Een langdurig verblijf, bijvoorbeeld voor medische zorg of nabijheid van familie, kan leiden tot erfbelasting over het wereldwijde vermogen.
Voor de praktijk is het van belang cliënten tijdig te wijzen op deze risico’s en intenties en omstandigheden goed vast te leggen. Wilt u uw situatie of die van uw naasten bespreken? Neem dan contact op met een van onze fiscaal juristen.
