Foutenleer fiscaal gezien
De foutenleer zien we steeds vaker binnen de fiscale wereld. De leer is bedoeld om te voorkomen dat privéwinst in de onderneming wordt belast of andersom (privéwinst niet in de onderneming). Via de foutenleer kunnen ook afschrijvingsfouten worden hersteld en / of bedrijfswinsten worden verlaagd, bijvoorbeeld als een onroerende zaak onterecht op de balans van de onderneming is gezet. De foutenleer kan door de Belastingdienst en de belastingplichtige worden ingeroepen.
Een foute keuze kan de ondernemer niet altijd corrigeren, er moeten wel goede en steekhoudende argumenten zijn. Zie onder meer onderstaande uitspraak (ad c).
Foutenleer en procedures
A. Pensioen en foutenleer (Rechtbank Den Haag)
In een procedure voor de Rechtbank Den Haag (22 maart 2012) ging het om een eenvoudige casus. Als een pensioenverplichting niet op de juiste wijze in de fiscale jaarrekening is verwerkt, kan deze fout in het laatst openstaande jaar worden hersteld.
B. Belastingvrije verkoopwinst door de foutenleer
De Rechtbank Noord-Nederland deed op 19 september 2013 een bijzondere uitspraak. De heer X richt in 1992 een VOF op met zijn vader en broer, een echt familiebedrijf derhalve. De VOF dreef een metaalbedrijf via een VOF. In 2008 wordt door de VOF een woning verkocht. De ondernemer stelt dat hem volstrekt onduidelijk is waarom de woning op de balans van de VOF is gezet, de boekhouder kon hierover ook geen opheldering verschaffen. De ondernemer was van mening dat de woning tot het verplicht privévermogen moest behoren. Op basis van de foutenleer wordt de woning in het oudste openstaande jaar tot het privévermogen van de ondernemer gerekend. De woning was een bouwval en was nooit door de onderneming gebruikt. De ondernemer wilde er bij de aankoop in gaan wonen, dit was om financiële redenen nooit gebeurd. De rechtbank is het met de ondernemer eens.
C. Bedrijfspand niet op grond van foutenleer naar privévermogen
Een ondernemer koopt in 1987 een pand en rekent dit tot zijn ondernemingsvermogen. Bij staking van de onderneming rekende de inspecteur de boekwinst dan ook tot de winst van de onderneming. De ondernemer was het hier niet mee eens. De woning is nimmer gebruikt voor de onderneming en de keuze was simpelweg niet juist geweest. Volgens de rechter (Rechtbank Gelderland d.d. 26 september 2013) was de woning dienstbaar aan de onderneming en vormde deze geen verplicht privévermogen.
D. Procedure inzake afboeken vordering en foutenleer
X BV koopt in 2002 de aandelen in 2 deelnemingen via een overname holding. De koopsom wordt door X BV geleend aan de overname holding (1 miljoen euro). De 2 gekochte deelnemingen gaan in 2003 failliet. Een deel van de vordering wordt afgeboekt. In 2015 wordt de volledige vordering kwijtgescholden, de afboeking wordt in 2016 genomen. Het Gerechtshof Arnhem Leeuwarden d.d. 26 september 2023 ECLI:NL:GHARL:2023:8228 is van mening dat de vordering mag worden afgeboekt, een deel van de vordering blijft echter staan en wordt later afgeboekt (op grond van de foutenleer). Volgens het gerechtshof was niet sprake van een onzakelijke lening. Of sprake is van een onzakelijke lening dient te worden beoordeeld naar het moment van het aangaan van de lening, met dien verstande dat een zakelijke lening gedurende haar looptijd als gevolg van onzakelijk handelen van de crediteur alsnog een onzakelijke lening kan worden. De bewijslast dat bij het moment van aangaan of gedurende de looptijd sprake is (geworden) van een onzakelijke lening rust op de Inspecteur (Hoge Raad 20 maart 2015, ECLI:NL:HR:2015:645). Over deze restant vordering gaat de procedure bij de Rechtbank.
X BV wil een vordering op haar dochteronderneming van ruim € 850.000 in 2016 afboeken. De inspecteur stelt dat dit te laat is en dat dit in 2015 had moeten plaatsvinden, subsidiair stelt de inspecteur dat de afboeking te hoog is omdat in de vordering ook rente is opgenomen. De Rechtbank Gelderland doet op 21 november 2024 (ECLI:NL:RBGEL:2024:8157) uitspraak. X BV heeft de vordering in 2015 kwijtgescholden en mag op grond van de foutenleer alsnog in 2016 de afboeking ten laste van de winst brengen, de rente is ook aftrekbaar (zie hiertoe ook Hoge Raad 15 juli 2022 ECLI:NL:HR:2022:1086).
