Foutenleer binnen de fiscale wereld
Elke fiscalist en ondernemer kent het wel; de aangifte vennootschapsbelasting van een paar jaar geleden blijkt niet helemaal juist te zin. Kun je dit dan nog corrigeren? Het antwoord is - zoals vaak binnen het fiscale landschap - "dat hangt ervan af". De foutenleer kan soms uitkomst bieden en kan een mooi adviesmiddel zijn binnen de fiscale advisering. In dit artikel behandelen we de fouten leer en specifiek een uitspraak van de Hoge Raad d.d. 6 juni 2025 (ECLI:NL:HR:2025:850) inzake de foutenleer bij een vaste inrichting. In deze procedure maakt de Belastingdienst gebruik van de foutenleer. Een correctie werkt dus 2 kanten op en kent niet alleen voordelen.
De foutenleer binnen de fiscale wereld
De foutenleer is een leerstuk dat door de rechtspraak is ontwikkeld en stelt dat een fout in een eerder jaar – indien deze invloed heeft op een ander jaar – onder omstandigheden mag of moet worden hersteld, ook als het jaar van de fout zelf al onherroepelijk vaststaat en de bezwaar - en beroepstermijn dus al ruimschoots is verstreken. Veelal ziet dit op balansposten (de jaarrekening), voorbeelden zijn:
- Er sprake is van een onjuiste verwerking van een balanspost;
- De fout zich doorwerkt naar een later jaar;
- De Belastingdienst deze fout ambtshalve mag corrigeren, óf de belastingplichtige dat mag doen in zijn aangifte.
Mogelijkheden voor fiscaal advies bij fouten leer
De foutenleer is een zwaard dat aan beide kanten kan snijden. Voor de fiscale adviseur biedt het kansen om een fout uit het verleden (zoals te weinig afschrijvingen, een vergeten voorziening, of onterecht niet-activeren van kosten) alsnog te herstellen. Tegelijkertijd kan het ook tot correcties leiden die nadelig uitpakken.
Procedure inzake foutenleer en vaste inrichting
Een Nederlandse BV had een vaste inrichting in België. Bij de winstberekening van die vaste inrichting zijn afschrijvingen niet goed berekend (teveel afschrijvingen), er wordt getoverd met binnenlandse winsten en buitenlandse winsten (binnen het wereldwinst / generale winst begrip). Er wordt in Nederland een huurrecht verkocht en de boekwinst wordt opgenomen in een herinvesteringsreserve (totaal 470.000 euro). Deze herinvesteringsreserve wordt afgeboekt op een activum dat daarna in België wordt gekocht. De belastingdienst corrigeerde de afschrijvingen met toepassing van de foutenleer, immers een balansfout kan hersteld worden via de foutenleer, ook als die fout materiële impact heeft op de wereldwinst of de balans van de moedermaatschappij.
De foutenleer kan worden worden toegepast als een onjuiste waardering binnen de fiscale balans wordt ontdekt nadat de balans over het vorige boekjaar fiscaal vaststaat. De foutenleer is (meestal) niet van toepassing bij incidentele fouten (of indien navordering nog mogelijk is). Het herstel van de fout moet plaatsvinden in het oudste nog openstaande jaar. De adviseur of inspecteur kan niet simpel de foutenleer ter hand nemen om correcties aan te brengen. Eerst moet er overleg tussen partijen plaatsvinden (ambtshalve verzoek) of moet worden bekeken of er nog wettelijke mogelijkheden zijn (bezwaar/ beroep/ navordering).
De Hoge Raad gaat er in deze casus eens goed voor zitten. Bij het bepalen van de winst in België (vaste inrichtingswinst). De correctie op de winst in België heeft betrekking op de onderneming in Nederland. De afboeking van de herinvesteringsreserve komt dus enkel tot uitdrukking in de wereld winst (generale winst). De vaste inrichtingswinst is derhalve niet juist berekend. Belastingplichtige stelt dat de eindbalans van de BV (volledige onderneming in Nederland en België) juist is weergegeven en dat de foutenleer dan niet van toepassing is. De inspecteur en de Hoge Raad kijken hier anders naar. De vaste inrichting moet als aparte / onafhankelijke onderneming worden gezien. Vorenstaande wordt ook uitgebreid omschreven in de conclusie van de adviseur van de Hoge Raad (de AG). De heer Wattel had er in 2022 al naar gekeken (ECLI:NL:PHR:2022:753). De Rechtbank Zeeland West Brabant d.d. 28 januari 2022 (ECLI:NL:RBZWB:2022:393) was het eerder nog met belastingplichtige eens.
Noot fiscaal jurist inzake foutenleer binnen fiscale wereld
Waar mensen werken worden fouten gemaakt. Sommige fouten blijven jaren onzichtbaar en kunnen - op het moment dat deze worden ontdekt - nog worden hersteld. De Hoge Raad heeft hiervoor de zogenaamde foutenleer ontwikkeld (Hoge Raad d.d. 22 oktober 1952 ECLI:NL:HR:1952:60). De fouten leer zouden we als volgt kunnen weergeven:
- Arrest HR 22 oktober 1952 (ECLI:NL:HR:1952:60) vormt de geboorte van de foutenleer: bij fouten in de eindbalans van een boekjaar moet het beginvermogen van het daaropvolgende jaar worden gecorrigeerd om dubbele of onbelaste winst te voorkomen, dus zogenaamde Balanscontinuïteit.
- Balanscontinuïteit betekent dat het beginvermogen van een boekjaar gelijk is aan het eindvermogen van het voorgaande jaar, tenzij dit laatste ondeugdelijk is vastgesteld (fout volgens wet of goedkoopmansgebruik).
- Doel foutenleer volgens HR is het belasten van de totale winst gedurende het bestaan van de onderneming
De Foutenleer is wellicht in strijd met EU-recht: HvJ-arrest Commissie/Spanje (C-788/19, ECLI:EU:C:2022:55) oordeelde dat onbeperkte navorderingstermijnen strijdig zijn met het evenredigheidsbeginsel; dit kan ook voor de foutenleer gelden. De foutenleer omzeilt immers de navorderingstermijnen (belastingdienst) en de bezwaartermijnen (belastingplichtige). Wellicht had belastingplichtige vorenstaande (strijdigheid met evenredigheidsbeginsel) kunnen stellen in de procedure, dit is niet gebeurd.
De foutenleer heeft betrekking op fouten op de fiscale balans die doorwerken in het eindvermogen van het laatst vastgestelde fiscale jaar. Dit gaat meestal om waarderingsfouten en etiketteringsfouten. Het mag dus niet gaan om incidentele fiscale fouten bij het bepalen van de fiscale winst. Het is een complex leerstuk en kan soms grote voordelen (en nadelen) opleveren.
Door onze ervaring met dit leerstuk kunnen wij u goed adviseren bij de mogelijkheden en onmogelijkheden. Stuur ons gerust een e-mail met uw vraag.
